Η γέννηση και η εξέλιξη της ρυθμικής γυμναστικής

Της Άννας Ιλίνας

Η ρυθμική γυμναστική είναι ένα Ολυμπιακό Άθλημα με ιστορία μόλις 85 χρόνων. Παρά την μικρή του ηλικία, το άθλημα εξελίσσεται με ιλιγγιώδη ρυθμό.

Στο άρθρο αυτό, θα προσπαθήσω να καταγράψω μια μικρή ιστορική αναφορά, ορίζοντας τα βασικά σημεία στα οποία έχουν γίνει αλλαγές που έχουν φέρει την ρυθμική γυμναστική στην θέση του πιο όμορφου και απαιτητικού αθλήματος του σύγχρονου κόσμου.

Για να έχουμε μια πλήρη εικόνα πρέπει να γυρίσουμε στη μέση του 19ου αιώνα, η οποία είναι μια «Χρυσή εποχή» για πολλούς τομείς: λογοτεχνία, μουσική, θέατρο, μπαλέτο. Διανοούμενοι αναζητούν νέες μορφές έκφρασης, ο κόσμος ολόκληρος αναπτύσσεται ταχύτατα και ετοιμάζεται να μπει στον 20 αιώνα ανανεωμένος. Αυτή την εποχή στο Παρίσι, το 1839, ο νέος δάσκαλος μουσικής και φωνητικής Φρανσουά Δελσάρτ (Francois Alexandre Nicolas Cheri Delscart) ανοίγει το εργαστήριο «Δημιουργία αισθητικής του ανθρώπινου σώματος». Στο εργαστήριο αυτό ασχολήθηκαν κυρίως με την έκφραση του σώματος σε συνδυασμό με την μουσική. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως πρώτο στάδιο σύλληψης της ιδέας της Ρυθμικής γυμναστικής. Θα περάσουν σχεδόν 100 χρόνια, στα οποία οι Εμίλ Ζακ-Δαλκρόζ (Emil Jaques-Dalkroze) με την «αρχή της ρυθμικής Αγωγής» όπου αναζητά την εναρμόνιση της μουσικής και της κίνησης, καθώς και η Isadora Duncan με την κίνηση ελεύθερη από κάθε περιορισμό και καλούπι, όταν το 1934 στο Λένινγκραδ της Σοβιετικής Ένωσης (Leningrad, πλέον Αγ. Πετρούπολη) το Ινστιτούτο Φυσικής Αγωγής θα ανοίξει τμήμα «Ρυθμικής Γυμναστικής», που είναι και η επίσημη αρχή της Ρυθμικής Γυμναστικής ως Άθλημα.

Ένα νέο άθλημα γεννιέται σε ένα νέο κράτος όπου δίνεται μεγάλη σημασία στην καλλιτεχνική ανάπτυξη και σωστή φυσική αγωγή των πολιτών. Όμως όλα πρέπει να είναι σύμφωνα με την ιδεολογία του κράτους και του κόμματος. Διοργανώνονται φεστιβάλ και επιδείξεις «Μαζικής γυμναστικής» με σκοπό να διαδοθεί αθλητικός τρόπος ζωής σε κάθε γωνιά της χώρας.

Και εδώ μπαίνει η Ρυθμική γυμναστική ως νέα μορφή εκγύμνασης των γυναικών. Κρατώντας τις βασικές αρχές του Δελσάρτ, του Δαλκρόζ και του Ζορζ Ντεμενί (Γάλλος φυσιολόγος) προσθέτοντας σταδιακά την τεχνική του μπαλέτου, ξεκινάει μια νέα εποχή.

Οι μεγάλες αλλαγές που έχουν γίνει από το 1934 ως τώρα:
Αν δούμε τον πρώτο αγώνα ρυθμικής γυμναστικής που πραγματοποιήθηκε 1936 στο Λένινγκραδ και μετά από μόνο 19 χρόνια στο Τάλλιν (Εσθονία, τότε Σοβιετική Ένωση) θα δούμε το πώς από ένα άθλημα που γνωρίζουν λίγοι γίνεται ένα διεθνές θέαμα. Όμως, πόσο διαφορετικές είναι οι αθλήτριες του 1955 και του 2019, πόσο διαφορετικά είναι τα προγράμματα! Το σλόγκαν της φυσικής αγωγής τότε ήταν «Στο υγιές σώμα υπάρχει υγιές πνεύμα» και η υγεία ήταν στο «σώμα γεμάτο ζωή», μετά από τους πολέμους, λοιμούς και περιόδους πείνας σε παγκόσμια κλίμακα είναι απόλυτα λογικό πως τα πρότυπα της ομορφιάς τότε δεν ήταν τα κοκκαλιάρικα κοριτσάκια αλλά οι γυναίκες «με φόρμες». Όσο θα περνάει ο καιρός τόσο τα στάνταρ ομορφιάς θα αλλάζουν, κάποια στιγμή θα εμφανιστεί μια αθλήτρια που θα είναι η πιο λεπτή για την εποχή της και θα αλλάξουν τα δεδομένα, η ρυθμική θα είναι ένα άθλημα που θα επιλέγει συγκεκριμένους σωματότυπους και θα αδυνατίζει συνέχεια.

Άλλη μια βασική αλλαγή είναι η ηλικία της αθλήτριας. Οι πρώτες αθλήτριες της ρυθμικής γυμναστικής ήταν δεσποινίδες από 16 ετών και πάνω. Η πιο νέα στην ιστορία της τότε ρυθμικής εμφανίζεται η Πρώτη Παγκόσμια Πρωταθλήτρια Galima Shugorova η οποία στην ηλικία των μόλις 20 ετών κατακτά των τίτλο το 1973. Το 1978 για πρώτη φορά στην ιστορία της ρυθμικής γυμναστικής πραγματοποιείται Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα όπου τον τίτλο «η απόλυτη πρωταθλήτρια» κατακτά η Galima Shugurova στην ηλικία 25. Ήταν μία από τις πιο νέες αθλήτριες της εποχής της.

Από εδώ και στο εξής στην ρυθμική θα επιλέγονται μικρά κορίτσια από την ηλικία 4-5 ετών, κάτι το οποίο θα αλλάξει πολλά δεδομένα στο μέλλον.

Και τι δεν άλλαξε σε αυτό το άθλημα!

Τα κορμάκια, αυτό το ρούχο με το οποίο εμφανίζονται οι αθλήτριες, από ένα απλό σκέτο κορμάκι του 1936 μεταμορφώθηκε σε πραγματικό έργο τέχνης. Και όσο πιο ψιλά στην παγκόσμια κατάταξη είναι η αθλήτρια τόσο πιο ακριβό και περίτεχνο θα είναι το κορμάκι της.

Μουσική! Φυσικά σε όλα παίζει ρόλο η εξέλιξη της τεχνολογίας, μέχρι και το 1990 περίπου οι αγώνες Ρυθμικής πραγματοποιούνται με ζωντανή συνοδεία πιάνου. Σταδιακά μπαίνει και το πιάνο ηχογραφημένο σε κασέτα. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, στους αγώνες ρυθμικής, μπορούμε να ακούσουμε πια και κλασσικά και σύγχρονα κομμάτια σε εκτέλεση συμφωνικής ορχήστρας ή ακόμα και ροκ συγκροτήματος αλλά χωρίς λόγια ... ακόμα. Από το 2012 και μετά, η FIG (Παγκόσμια Γυμναστική Ομοσπονδία) επιτρέπει να χρησιμοποιούνται τα μουσικά κομμάτια που να περιέχουν λόγια. Η μουσική επανάσταση ολοκληρώθηκε.

Οι ασκήσεις που κάνουν οι αθλήτριες της Ρυθμικής Γυμναστικής του 1955 στο Τάλλιν είναι ήρεμες, είναι στα πλαίσια της ανθρώπινης φύσης, είναι κάτι που έχει να κάνει με την έκφραση και την αρμονία αλλά χωρίς να υπάρχει αίσθηση ότι το άτομο που τα εκτελεί βγαίνει από το ίδιο του το σώμα. 

Το σλόγκαν «Πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά» έκανε την δουλεία του. Με την προσπάθεια να φτάσουν η αθλήτριες στην «τελειότητα» το απλό σπαγκάτο έγινε σπαγκάτο από την καρέκλα, και αυτό με την σειρά του από τις δύο καρέκλες, ενώ σε κάθε άσκηση υπάρχει μια υπέρ εξέλιξη. Και αυτό έχει να κάνει και με την ηλικία, από την στιγμή που τα μικρά παιδιά έχουν περισσότερη ελαστικότητα στο σώμα τους, μπορούν να κάνουν χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία πολλά περισσότερα από αυτά που μπορούσαν οι «γιαγιάδες» της ρυθμικής.

Πως άλλαξε ο χειρισμός των οργάνων. Παρατηρήστε σε αυτό το βίντεο πως η πρώτη, και μέχρι στιγμής μοναδική, δυο φορές Ολυμπιονίκης Evgenia Kanaeva χειρίζεται την μπάλα. 

Πόσο την «κρατάει στα χέρια». Ναι, από την εποχή της Galima Shugurova άρχισαν να εμφανίζονται τα πρωτότυπα έλεμεντ που για την εκτέλεσή τους η αθλήτρια δεν χρησιμοποιούσε χέρια (παλάμες των χεριών) ή ο χειρισμός γινόταν «εκτός οπτικού πεδίου» δηλαδή η αθλήτρια δεν βλέπει το όργανο, όλες αυτές οι δυσκολίες φυσικά αυξάνουν την βαθμολογία.

Το πώς αλλάζει ή το πώς έχει αλλάξει η βαθμολογία στο συγκεκριμένο άθλημα δεν θα το αναλύσω καθόλου επειδή θα χρειαστεί να γράψω άλλο τόσο και με τον όγκο αυτό θα κουράσωτον αναγνώστη . Το μόνο που θα αναφέρω είναι πως η ρυθμική είναι το μόνο άθλημα στο οποίο δεν βαθμολογούνται μόνο η ασκήσεις και η εκτέλεσή τους, αλλά και το αν το κορμάκι της αθλήτριας ταιριάζει με το όργανο και την μουσική και το γενικό κόνσεπτ του προγράμματος.

Το άθλημα παρουσιαζόταν σε ατομικό επίπεδο και από το 1967 μπαίνουν επίσημα οι ομάδες το «ανσάμπλ».
Πλέον η ρυθμική δεν είναι μόνο γυναικείο άθλημα, με τις προσπάθειες κυρίως κινέζων αθλητών εμφανίζεται ρυθμική γυμναστική των ανδρών. Δεν ξέρουμε σε πιο επίπεδο θα φτάσει και αν θα επιβιώσει αυτή η καινούρια έκδοση, είναι νωρίς ακόμα να το κρίνουμε.

Η Ρυθμική γυμναστική είναι το μόνο άθλημα που γεννήθηκε στην Ρωσία. Σε λιγότερα από 20 χρόνια άρχισε να αποκτά διεθνή φήμη. Ήδη το 1961 γίνεται παρουσίαση στην διεθνή αθλητική κοινότητα, ενώ το 1963 για πρώτη φορά πραγματοποιείται Ευρωπαϊκό Κύπελο ρυθμικής γυμναστικής (αργότερα θεωρείται Παγκόσμιο Πρωτάθλημα) και πρωταθλήτρια γίνεται η Lydmila Savenkova (Ρωσία). Μετά την Ολυμπιάδα του 1980 πάρθηκε απόφαση να ενταχθεί στα Ολυμπιακά αθλήματα. Έτσι στην Ολυμπιάδα του 1984 η Ρυθμική γυμναστική κάνει την πρώτη της εμφάνιση με την πρώτη Ολυμπιονίκη Lori Fung (Καναδά)

Η Ρυθμική, Ίσως είναι το άθλημα που αποτυπώνει την εποχή που ζούμε, με τις αλλαγές και τις εξελίξεις του σύγχρονου κόσμου, είναι το πιο όμορφο και θεαματικό άθλημα.