Τα κορίτσια της ντροπής και οι Άλλοι

Η παγκόσμια βιομηχανία -πλαστικής χειρουργικής, μόδας και ομορφιάς- συνεχίζει να δουλεύει αδιάκοπα γύρω από την εικόνα του σώματος, συνθλίβοντας την ταυτότητα του υποκειμένου.

«Εχουμε σιωπήσει εδώ και πολύ καιρό για την ντροπή» έγραφε ο Ζακ Λακάν πριν από σχεδόν μισό αιώνα. Παραδόξως η ντροπή συνεχίζει να αποσιωπάται ακόμα και σήμερα σαν ένα ταμπού που θέλει να εξαφανιστεί από το πεδίο του λόγου. Μάταια. Οσο αποσιωπάται τόσο μεγαλύτερη οδύνη προκαλεί. Ισως γιατί, στην ήδη υπάρχουσα ταπείνωση που βιώνουμε εξαιτίας της ηγεμονίας της εικόνας, ντρεπόμαστε επιπροσθέτως και για την ντροπή που νιώθουμε.

Πριν από μερικές εβδομάδες η 14χρονη που έχασε τη ζωή της στη Θεσσαλονίκη αμέσως μετά τη χειρουργική επέμβαση γαστρικού δακτυλίου μάς υπενθύμισε πως η ντροπή ισοδυναμεί με τραύμα ικανό να συνθλίψει το υποκείμενο θρυμματίζοντας την αυτοεικόνα του και ενίοτε την ίδια του τη ζωή.

Η έφηβη είχε γίνει αποδέκτης εξευτελιστικών σχολίων για την εξωτερική της εμφάνιση. Η τραυματική δοκιμασία την ώθησε να πείσει τον πατέρα της για τη «λύση» του χειρουργείου, έτσι ώστε να χάσει βάρος, να αποκτήσει μια άλλη «εικόνα» και να πάψει να ντρέπεται για το ζωντανό σώμα της. Μετά το χειρουργείο το σώμα της δεν ήταν πια ζωντανό.

Οταν μιλάμε για το σώμα, δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε εάν δεν λάβουμε υπόψη την αναπαράστασή του. Αν λοιπόν, όπως σημείωνε ο Γκίντενς, η ταυτότητά μας κατασκευάζεται μέσα από τα κυρίαρχα πρότυπα, τι είδους «εαυτούς» κατασκευάζουμε -ως κοινωνία- για τους εφήβους μας; Για ποιο λόγο επιμένουμε να παράγουμε και να επιβάλλουμε συγκεκριμένες εικόνες και να κάνουμε τα σώματα που παρεκκλίνουν να νιώθουν ντροπιασμένα, ένοχα, περιττά;

Σύμφωνα με τη λακανική θεωρία, η ντροπή είναι προϊόν ενός καπιταλιστικού λόγου, πλήττοντας το υποκείμενο σε σημείο που να αισθάνεται «περιττό» και να ντρέπεται να ζει. Για την ακρίβεια το υποκείμενο της ντροπής και της ταπείνωσης αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν ένα απόρριμμα που βρομίζει τους άλλους. Η ντροπή είναι άλλωστε για τον Λακάν η σκιά του απορρίμματος που πέφτει πάνω στο εγώ.

Γιατί λοιπόν δεν δημιουργούμε θεσμούς που θα περιορίσουν την ιδεοληπτική και καθηλωτική επίδραση της εικόνας;

Το 2017 η Γαλλία υιοθέτησε νομοθεσία που απαιτούσε από τα περιοδικά μόδας να δηλώνουν ποιες φωτογραφίες έχουν υποστεί επεξεργασία στο πλαίσιο μιας προσπάθειας μη προώθησης των μη ρεαλιστικών προτύπων ομορφιάς. Σύμφωνα με άρθρο του Γαλλικού Κώδικα Υγείας, οι εικόνες που δείχνουν το κορμί ενός μοντέλου πιο αδύνατο ή πιο παχύ από την πραγματικότητα, πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύονται από τη σημείωση «έχει υποστεί ρετούς».

Τότε το πρακτορείο Getty Images αποφάσισε να απαγορεύσει ρετουσαρισμένες φωτογραφίες μοντέλων στη βάση δεδομένων του. Παρά τις προσπάθειες του κινήματος body positive, τον περασμένο Μάρτιο, βάσει των στοιχείων μιας έρευνας, το 30% των Γάλλων συνεχίζει να πέφτει θύμα body shaming, δηλαδή να ντρέπεται για το σώμα του. Στην Ευρώπη, βάσει στοιχείων μιας άλλης μελέτης, ένας στους τρεις Ευρωπαίους έχει πέσει θύμα body shaming.

Συμπέρασμα; Αν δεν μεταβληθούν τα κυρίαρχα πρότυπα, ιδανικά και ιδεολογίες, δεν θα απαλλαγούμε από τα συμπτώματα και τις παρενέργειες του body shaming. Η παγκόσμια βιομηχανία -πλαστικής χειρουργικής, μόδας και ομορφιάς- συνεχίζει να δουλεύει αδιάκοπα και απρόσκοπτα γύρω από την εικόνα του σώματος συνθλίβοντας την ταυτότητα του υποκειμένου και οδηγώντας αναπόδραστα κάποια στιγμή στην ταπείνωσή του.

Ισως γιατί η επικριτική ματιά ενδοβάλλεται σε σημείο που δεν χρειάζεται να υπάρχει για να πυροδοτεί ντροπή. Ο Σαρτρ, ο οποίος αναγνώριζε πως «είμαστε όπως μας βλέπει ο άλλος», το είχε διατυπώσει επιτυχώς: «Δεν ντρέπομαι για το σώμα μου γιατί μέσα σε αυτό υπάρχω, ντρέπομαι για το πώς οι άλλοι βλέπουν το σώμα μου».

Γιατί τότε ενθαρρύνουμε τη συνθλιπτική λειτουργία της εικόνας;

Πριν από λίγες μέρες η Νορβηγία κατέφυγε σε πιο δραστικά μέτρα καθιστώντας παράνομη για τους influencers και τους διαφημιστές την κοινοποίηση ρετουσαρισμένων φωτογραφιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έτσι ώστε να μπει ένα φρένο στην «καταπίεση του σώματος η οποία είναι πάντα εκεί και είναι δύσκολο να καταπολεμηθεί», όπως ανέφερε η καμπάνια του υπουργείου Παιδιών και Οικογενειακών Υποθέσεων της Νορβηγίας. «Η καταπίεση του σώματος είναι πάντα εκεί, συχνά ανεπαίσθητα και είναι δύσκολο να καταπολεμηθεί.

Η αντίληψή μας για το τι είναι εφικτό σχηματίζεται συχνά από αυτό που βλέπουμε. Οι εικόνες με θετικό μήνυμα μπορούν να συμβάλουν καίρια στη μάχη κατά των στερεοτύπων και στην ενίσχυση της ανοχής, αλλά και να δείξουν πως όλες οι κοινωνικές ομάδες εκπροσωπούνται στην κοινωνία» υπογραμμίζεται στη σχετική ανακοίνωση.

Ας το κάνουμε λοιπόν τουλάχιστον όπως η Νορβηγία... Μέσα από την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τα μίντια και τους θεσμούς. Ας μη χρειαστεί να γράψουμε για τα κορίτσια της ντροπής, ούτε για τα αγόρια. Ας σώσουμε τουλάχιστον τα σώματα, αφού δεν μπορούμε να περισώσουμε τα πάντα, όπως είπε πει ο Καμί αναφερόμενος στην προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του ανθρώπινου σώματος. «Για να παραμείνει το μέλλον εφικτό».

Πώς και πότε θα έχουμε σώσει τα σώματα; Οταν ο εαυτός μας θα καθρεφτίζεται στο βλέμμα των Αλλων, δίχως να απέχει τόσο από τον ιδανικό εαυτό που θα έχουμε φαντασιωθεί. Διότι απλά δεν θα έχουμε εσωτερικεύσει νόρμες που διαμορφώνουν «ψεύτικους πανομοιότυπους ιδανικούς εαυτούς». Γιατί απλά θα αποδεχόμαστε και θα συναισθανόμαστε.

Τότε τα σώματα δεν θα απορρίπτονται από το κοινωνικό σύνολο, ούτε θα οδηγούνται σε ένα χειρουργικό κρεβάτι για να γίνουν αρεστά. Δεν θα αποξενώνονται γιατί θα είναι απλώς διαφορετικά, ούτε θα αισθάνονται ένοχα γιατί είναι ζωντανά. Θα αγαπιούνται γι' αυτό που είναι. Και θα ζουν γιατί θα αγαπιούνται.

Δήμητρα Αθανασοπούλου

Πηγή: www.efsyn.gr