Ο κίνδυνος της "αθλητικής τριάδας" στις αθλήτριες της γυμναστικής, της Ελένης Δημητρίου

Η συμμετοχή των γυναικών στον αθλητισμό τα τελευταία χρόνια ολοένα αυξάνεται, προσφέροντας την ευκαιρία στις αθλήτριες να αποκομίσουν ιδιαίτερα οφέλη ως προς την υγεία τους, την ψυχολογική τους κατάσταση και την κοινωνική τους ζωή.

Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπου ο αγώνας για διάκριση και υψηλές επιδόσεις απαιτεί θυσίες… κι ορισμένες φορές αυτές ακολουθούν την αθλήτρια σε όλη της τη ζωή! 

Η αθλητική τριάδα είναι μια τέτοια κατάσταση. Η αθλητική τριάδα ορίστηκε για πρώτη φορά το 1992 ως ένα σύνδρομο που περιλαμβάνει τρεις διαφορετικές αλλά αλληλένδετες καταστάσεις: τη διατροφική διαταραχή, την αμηνόρροια και την οστεοπόρωση. Για πολλά χρόνια, οι αθλήτριες παρέμεναν αδιάγνωστες και χωρίς την κατάλληλη θεραπεία λόγω του ότι δε πληρούσαν όλα τα κριτήρια. Το 2007, το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθλητιατρικής (ΑCSM) επανεξέτασε αυτόν τον ορισμό σε μια προσπάθεια να συμπεριλάβει περισσότερες αθλήτριες που βρίσκονταν σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν προβλήματα υγείας έχοντας λιγότερα από αυτά τα τρία κριτήρια. Πρόσφατα, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) προχώρησε ένα βήμα παραπέρα επινοώντας τον όρο «Σχετική Ενεργειακή Ανεπάρκεια στον Αθλητισμό» ( RED-S), με στόχο την προστασία της υγείας των αθλητών. Ο όρος RED-S επισημαίνει την πολυπλοκότητα του συνδρόμου και τα στοιχεία που επιπλέον επηρεάζονται είναι η φυσιολογική λειτουργία του μεταβολικού ρυθμού, η ανοσία, η πρωτεϊνική σύνθεση και η καρδιαγγειακή υγεία. Η αιτία αυτού του συνδρόμου είναι η ανεπάρκεια ενέργειας σε σχέση με την ισορροπία μεταξύ της διαιτητικής πρόσληψης και της κατανάλωσης ενέργειας που απαιτείται για την υγεία, τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής αλλά και για την ανάπτυξη των αθλητών. Πλέον γνωρίζουμε ότι οι αθλήτριες μπορεί να βρίσκονται υπό τη σκέπη της αθλητικής τριάδας, χωρίς να είναι απαραίτητο να έχουν και τα τρία αυτά συμπτώματα ταυτόχρονα.

ΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ Η ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΤΡΙΑΔΑ
Η επιδίωξη ενός χαμηλού σωματικού βάρους και λίπους είτε για λόγους υψηλών επιδόσεων είτε για αισθητικούς λόγους, οδηγούν συχνά την αθλήτρια σε ακραίες λύσεις και στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών με επακόλουθη συνέπεια την αμηνόρροια. Η αμηνόρροια είναι μια κατάσταση που οδηγεί σε μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων και το αποτέλεσμα αυτής είναι εκτός των άλλων, η ανικανότητα του οργανισμού να κατασκευάσει και να διατηρήσει την οστική του μάζα οδηγώντας στη μείωση της οστικής πυκνότητας, σε οστεοπόρωση και σε κατάγματα κοπώσεως. Η μεγάλη μείωση του σωματικού βάρους μπορεί να προκύψει είτε ηθελημένα είτε ακούσια, χωρίς δηλαδή να υπάρχει απαραίτητα διατροφική διαταραχή, αν οι ενεργειακές απαιτήσεις του αθλήματος είναι πιο αυξημένες από τη θερμιδική πρόσληψη της αθλήτριας.

ΣΕ ΠΟΙΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΣΥΧΝΟΤΕΡΑ
• Αθλήματα στα οποία η βαθμολογία κρίνεται υποκειμενικά και επηρεάζεται από την εικόνα σώματος και η σωματική διάπλαση και το χαμηλό σωματικό βάρος ελέγχεται από την προεφηβική ηλικία. Τέτοια αθλήματα είναι το μπαλέτο, ο χορός, η ρυθμική, η ενόργανη, η ακροβατική γυμναστική και το καλλιτεχνικό πατινάζ.
• Αθλήματα που η ενδυμασία τους, αφήνει ακάλυπτο μεγάλο μέρος του σώματός τους όπως η κολύμβηση, το βόλεϊ και ο στίβος.
• Αθλήματα που εντάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με το σωματικό τους βάρος π.χ. πάλη.

Οστεοπόρωση

Όταν υπάρχουν τα δύο παραπάνω (ελλιπής ενεργειακή πρόσληψη και αμηνόρροια) και παράλληλα οι προπονήσεις είναι αρκετά έντονες, τότε υπάρχει η πιθανότητα αυτά να οδηγήσουν σε οστεοπόρωση. Αυτό το αποτέλεσμα εξαρτάται και από τη μη πρόσληψη επαρκούς ασβεστίου από τη διατροφή, αλλά και από τη μειωμένη παραγωγή ωοθηκικών ορμονών. Η μειωμένη παραγωγή οιστρογόνων έχει περαιτέρω επιπτώσεις, αφού τα οιστρογόνα έχουν προστατευτική δράση στην υγεία των οστών καθώς αναστέλλουν τη λειτουργία των οστεοκλαστών των οποίων ο ρόλος είναι η “χάλαση” των οστών. Με επιπλέον ορμονικές διαταραχές λόγω της έλλειψης επαρκούς διατροφής, τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης είναι να έχουν αυξημένο κίνδυνο για τραυματισμούς και κατάγματα κατά τη διάρκεια των προπονήσεων.

Ο αντίκτυπος όμως της τριάδας δε περιορίζεται μόνο στην έμμηνο λειτουργία και την υγεία των οστών. Οι επιπλοκές από τη μη ενεργειακή επάρκεια έχουν συνδεθεί και με γαστρεντερικές διαταραχές, ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών, αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, κατάγματα stress, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και με αγχώδεις διαταραχές. Συχνά οι αθλήτριες δε συνειδητοποιούν το πρόβλημα, δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα της χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας και πολλές φορές η αμηνόρροια θεωρείται από τις ίδιες αλλά και από τους προπονητές τους, ως ένας δείκτης πολύ καλής προπονητικής κατάστασης(!) Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι αθλήτριες είναι πιθανόν να μην φέρουν τα ακραία συμπτώματα της τριάδας, αλλά να “παλαντζάρουν” ανάμεσα στη φυσιολογική και την παθολογική κατάσταση. 

Το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθλητιατρικής (ACSM), έχει προτείνει κατευθυντήριες γραμμές για τη πρόληψη και τη θεραπεία της αθλητικής τριάδας. Οι τακτικές πρόληψης θα πρέπει να επικεντρώνονται στην εκπαίδευση σε θέματα υγείας και την παροχή συμβουλών, σε στοχευμένες και συνεχείς προβολές αντίστοιχων θεμάτων και στην ιατρική υποστήριξη των αθλητριών ώστε να αυξηθούν οι γνώσεις τους για την υγεία με απώτερο σκοπό να μην εμφανίσουν αυτό το σύνδρομο. Οι αθλήτριες πρέπει να ελέγχονται για τυχόν συμπτώματα της Τριάδας με τακτικές εξετάσεις υγείας σε όλα τα αναπτυξιακά στάδια και όχι μόνο κατά την εφηβική ηλικία. Οι επαγγελματίες υγείας (ιατροί, διαιτολόγοι, φυσικοθεραπευτές, κ.α.), θα πρέπει να διεξάγουν περαιτέρω εργαστηριακούς ελέγχους , αν κρίνουν ότι είναι απαραίτητο ώστε να προσδιορίσουν τα ακριβή αίτια σε κάθε περίπτωση χρόνιων τραυματισμών ή καταγμάτων κόπωσης.

Επιπλέον, στα άτομα που εμφανίζουν διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες θα πρέπει να προσφέρεται παροχή συμβουλών διατροφής και φροντίδα ψυχικής υγείας, έστω και αν δεν πληρούν τα αυστηρά κλινικά κριτήρια για μια διατροφική διαταραχή. Σύμφωνα με το ACSM, οι αθλήτριες προκειμένου να συνεχίσουν να ανταγωνίζονται, θα πρέπει να συμφωνήσουν και να συμμορφωθούν με τη θεραπεία, θέτοντας ως προτεραιότητα την υγεία και την ασφάλεια τους, ακόμα και αν η αθλητική τους απόδοση μειωθεί. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται την τροποποίηση των προγραμμάτων προπόνησής τους καθώς και τον περιορισμό των αγώνων. Με δεδομένη την αναγκαιότητα της συμμόρφωσης, οι αθλήτριες που αντιστέκονται στη θεραπεία θα πρέπει να θεωρούνται ακατάλληλες και να απομακρύνονται από το άθλημα. Επιπλέον, μια διεπιστημονική υποστήριξη από την οικογένεια, τους προπονητές, και ιδιαίτερα από τους επαγγελματίες, όπως τους γιατρούς, τους διαιτολόγους και τους ειδικούς ψυχικής υγείας, μπορεί να είναι αναγκαία για τις αθλήτριες προκειμένου να ανακάμψουν από το σύνδρομο. Το ACSM καλεί επίσης τις αθλητικές οργανώσεις να αποθαρρύνουν τον διατροφικό περιορισμό μέσα από τον αθλητισμό, με συγκεκριμένες πολιτικές και κυρώσεις, για την πρόληψη και τη θεραπεία της τριάδας.

Παρά την επέκταση του ορισμού της τριάδας το 2007, καθώς και τις ενημερώσεις για την τριάδα και την RED-S από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή το 2015, η ευαισθητοποίηση φαίνεται να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα μεταξύ των προπονητών, των ειδικών και των γιατρών που εμπλέκονται άμεσα στη φροντίδα των αθλητριών.

Πηγές:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3964767/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4527203/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4642583/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24620037 

Η Ελένη Δημητρίου είναι αποφοιτος του τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας του ΤΕΙ Θεσσαλίας και πρωην αθλήτρια της ρυθμικής γυμναστικής του Α.Ο. Διαγόρα.

gymnast.gr